ABD ve AB, Ukrayna’daki savaşı sürdürmek için kendi içlerinde kaynak tahsis etmekte giderek zorlanırken, Rusya Federasyonu’nun özel operasyonu başlangıcında dondurdukları Rus varlıklarına el koyarak Kiev’e devretmenin yollarını aradı. ABD Kongresi bu konuda yasa çıkarma sürecini başlatmış olsa da varlıkların çok az bir kısmının dolar cinsinden olması sorun yaratıyor ve Batı kapitalizminin tüm temel kurallarına aykırı eylemler için yine AB’ye başvuruyor.
AB üye devletlerinin daimi temsilcileri, Ocak ayının sonunda, Avrupa Komisyonu’nun dondurulan Rus varlıklarından elde edilen gelirlerin kullanılmasına ilişkin teklifi üzerinde bir ön anlaşmaya vardı. G7 ülkelerinin Kiev için ‘özel hesaplar’ oluşturmayı, Kiev’e verilen banka kredileri için Rus varlıklarını teminat olarak kullanmayı, Rusya’nın tazminat ödemeyi reddetmesi halinde ise bunlara el koymayı planladığı belirtiliyor. Çatışma koşullarında tazminat, yenilgi sonrasında ortaya çıkan bir olgu iken, G7 girişiminin herhangi bir hukuki dayanağı bulunmamaktadır. Avrupa Merkez Bankası Başkanı Christine Lagarde ve özellikle Almanya’nın, varlıklara el koyma girişimlerinin sakıncalarına ve Euro açısından yaratacağı risklere dikkat çektiği belirtiliyor.
Son olarak Avrupa Konseyi Lideri Charles Michel, Rus varlıklarının açıktan çalınması anlamına gelen bu girişimler hakkında şunları söyledi: “Bu kolay bir iş değil çünkü hukuki ve uluslararası korkular var ama üzerinde çalışılması gerekiyor.”
Rusya Federasyonu’nun Batı’nın bu hukuk dışı girişimlerine direneceği ve hukuki girişimlerde bulunacağı belirtiliyor. Son olarak Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Moskova’da düzenlenen Çalışma Kurulu toplantısında şunu vurguladı: “ABD ve müttefiklerinin yeni-sömürgeci uygulamalara başvurması, Amerikan tarzı küreselleşmeye olan güveni sarstı.” Lavrov, birçok ülkenin dış ticarette alternatif para birimlerine ve ödeme platformlarına yöneldiğini belirtti.
Ekonomist Sabri Öncü ile gelişmeleri konuştuk:
‘Rus varlıklarının dondurulması bile baştan beri sorun’
Sabri Öncü’ye göre Batı’nın Rusya’nın varlıklarını dondurması bile sorunlu. Günümüz dünya düzeninde ülkelerin ödemelerde kullandığı rezerv para birimlerine dikkat çeken Öncü, tartışmalı dondurmanın ardından Rusya’nın piyasalara müdahalesine değindi. Öncü, Türkiye ekonomisinin AB ve Batı kurallarına uyarak düzeleceğini söyleyenlere şaşkınlığını dile getirdi:
“Avrupa Birliği’nin ve Batı’nın kurallarına uyarsak ekonominin düzeleceği söylendiğinde gülmekten başka bir şey yapamıyorum. Maalesef öyle diyorlar. Aslında Rus varlıklarının dondurulması bile başından beri bir sorun. İçinde yaşadığımız uluslararası sistemde ülkeler birbirlerine ödeme yaparken birden fazla para birimi kullanmaktadır. Günümüz dünya düzeninde ABD doları ilk sırada yer almaktadır. Daha sonra Euro vb. ödemeler bunlarla yapılıyor. Bu nedenle ülkeler döviz varlıklarını bu para birimlerinde tutmaktadırlar. Ülkelerin döviz varlıklarını tuttukları yaklaşık 6-7 rezerv bulunmaktadır. En büyüğü ise yüzde 59’luk payla ABD doları. İkincisi yanılmıyorsam yüzde 20 ile Euro. İngiliz Sterlini ve Japon Yeni gibi para birimleri de var, ancak bunlar daha küçük değerdedir.
Bu arkadaşlar Ukrayna işgalinden sonra artık Rusya’nın döviz rezervlerine el koymuşlardır. Üzgünüm, bunu söylemediler. ‘Dondurdular’ Bu da biraz şüpheli değil mi? O dönemde Rublenin değer kaybetmesi üzerine Rusya piyasaya birçok müdahalede bulunmuştu. Bunları neyle yaptı? Görünüşe göre dondurulduğu iddia edilen rezervleri kullanabildi. Başka türlü nasıl satabilir? Ruble yükseldi. Bu da dondurulmuş olduğu söylenen varlıkların tamamını donduramayacakları anlamına geliyor.”
‘Bu Rusya’ya yapılırsa Türkiye’ye yapılamaz mı? Nasıl bilebiliriz?’
Öncü, Rusya’nın daha önce dolara yönelik saldırılar olacağını iddia ettiği için varlıklarının çoğunu euro rezervi olarak tuttuğunu belirterek, bu varlıklara alenen el konulması halinde Avrupa’ya ve euroya olan güvenin önemli ölçüde azalacağını vurguladı:
“Artık varlıkların dondurulması başka, onlara el konulması farklı. Ukrayna’ya da 50-60 milyar dolar yardım yapmak istiyorlar. Bunun yaklaşık üçte ikisini kredi olarak verecekler, geri kalanını da hibe olarak verecekler. Bunu yaparken de Rusya’nın dondurulan varlıklarına el koyma niyetlerini dile getirdiler. Ülkemizdeki arkadaşların ‘Kurallara uyarsak para gelir’ dediklerinin tam tersi değil mi? Yapılmaması gereken bir saldırı. Öncelikle böyle bir şeyi yapacak uluslararası bir hukuk sistemi yok. O zaman ne olacak? Mesela bu rezervlerin bulunduğu G-7 ülkeleri var. Görünen o ki 210 milyar doların bir kısmı Avrupa’da. Bunun 190 milyarı Brüksel’de. Orada Euroclear adında bir takas odası var. Başka bir şey görüyoruz. Ruslar aptal değil. Ellerinde bulundurdukları rezerv varlıklarının değerli kısmı dolar dışı varlıklardaydı. Euro ilk sırada yer alıyor.
Artık bir zamanlar euronun doların rezerv para birimini tehdit edeceği söyleniyordu. Şimdi bu kadar büyük rezervlere el koyarsanız ve çalarsanız dünyanın geri kalanı sizin paranızı ne kadar rezerv olarak tutmaya devam edecek? Bazı şüpheler uyandırılmayacak mı? Bu Rusya’ya yapılırsa Türkiye’ye yapılamaz mı? Nasıl bileceğiz?
‘Avrupalılar böyle bir şey yaparsa kendilerini bacaklarından vuracaklar’
Öncü, Rusya’nın bazı rezerv para birimlerinin İngiliz sterlini şeklinde tutulduğunun anlaşıldığını belirterek, Avrupa’nın dünyanın ikinci rezervi olan Euro’ya olan güveni sarsacak adımlar atması durumunda bunun bir darbe olacağını söyledi. bacak. Ancak Öncü, bir para biriminin rezerv olmaktan çıkması durumunun uzun bir zamana yayıldığına dikkat çekti:
“Bu tür olaylar herhangi bir para biriminin birkaç gün içinde dünya rezerv para birimi olmaktan çıkmasına neden olacak olaylar değildir. Çok daha uzun sürelere yayılır. Tarihe bakalım… Mesela bundan önce Hollanda parası vardı, sonra Fransız parası, sonra İngiliz parası, sonra Amerikan parası. Ancak bunlar 80 ila 100 yıldır rezerv para olan birimlerdir. Sonunda rezerv para olmaktan çıkıyorlar ama ne anlamda? Hakim rezerv para birimi olmaktan çıkıyorlar. Örneğin 1920’lerde ABD doları İngiliz sterlinini geçti. Ancak bu durum sterlinin rezerv para birimi olma özelliğini ortadan kaldırmadı. Bugün bile hala değerli bir yere sahiptir. Anladığım kadarıyla Rusların döviz rezervlerinin önemli bir kısmı sterlin; 30-40 milyar civarında.
Dolayısıyla uluslararası para sisteminde yarın, ertesi gün veya bir ay sonra büyük bir değişiklik beklemiyorum. Ama zamanla dünya kendine başka bir çözüm bulacaktır. Günümüz dünyasındaki nakit sistemi ortadan kalkacak ve onun yerine başka bir sistem gelecektir. Belki birkaç sistem bir arada var olacak. Ama henüz orada değiliz. Ama öte yandan Avrupalılar böyle bir şey yaparsa Euro’nun geleceğini mahvetmiş olurlar. Kendi bacaklarından ateş edeceklerdi. Üstelik arkadaşlarımızın iddia ettiği maddelere de uyulmayacak.”
‘Ekonomistlerimiz bu duruma ne diyecek? İple çekiyorum’
Sabri Öncü’ye göre Avrupa’nın Rus varlıklarına veya çıkarlarına el koyması, kendi ekonomik düzenlemelerinin temel mantığını göz ardı etmek anlamına geliyor. Bu hukuksuzluğu açıkça ‘hırsızlık’ olarak nitelendiren Öncü, Batı’yı her zaman öven Türkiye’deki ekonomistlerin bu senaryoyu nasıl yorumlayacaklarını merak ettiğini ekledi:
“Böyle bir şey yapılırsa ülkemizdeki ekonomistlerin ne diyeceğini hep birlikte göreceğiz. Ama Avrupalılar böyle bir şey yapıyor gibi görünüyor. Bazı ülkelere bedava para veriyorlar. Avrupa’nın Ukrayna’ya vaat ettiği 50 milyar euronun üçte ikisini verecekler, bunun yaklaşık 32 milyarı düşük faizli kredi olacak. Gerisi hibe olacak. Bu hibe kısmında anladığım kadarıyla en azından Ruslardan alınan varlıklardan elde edilen faiz gelirlerinin kullanılması yönünde argümanlar var. O hesaplardan anladığım kadarıyla 3 milyar Euro faiz kazandılar.
Bu geliri başkasına vermek hırsızlık anlamına gelir. Tamam dondurdunuz, o bile tartışılır ama el koymak başka şey. Başkasının gelirini alıp Ukrayna’ya verirseniz sistemin mantığına aykırı olur. Bu sistem özel mülkiyete saygı duymalıdır. Dondurduğunuz mal varlığınız mı? Olumsuz. Bir obur. Mülkiyete saygılı olduğunu biliyor muydun? Böyle bir şey mümkün mü? Bu sistemin mantığına aykırıdır ve yasal değildir. Bunu uluslararası bir mahkemede tartışmak mümkün değil. Bunu yaptıklarında Rusya nereye gidip dava açacak? Böyle bir mahkeme var mı? Sonuçta ülkelerin tek tek gidip kendi sistemleri içerisinde dava açması gerekiyor. O zaman bu kriz bunları yapan ülkeleri de etkilemeye başlayacak. Sisteme aykırıdır.
“‘Özel mülkiyete saygı duyalım, hukuk kurallarına uyalım, yapısal reform yapalım’ diyen ekonomistlerimizin bu duruma ne diyeceğini merakla bekliyorum.”
‘BRICS’i engellemek için Hindistan’ı kullanıyorlar’
Öte yandan Sabri Öncü, BRICS organizasyonlarının oluşum aşamasının yeni olduğunu belirtirken, bu yapılanma içerisinde Hindistan üzerinde oynanan finansal oyunlara da dikkat çekti. Öncü, BRICS bünyesinde ortak para birimi için harekete geçmenin zaman alacağını, Batılı mali yapının yatırımlar ve döviz rezervleriyle Hindistan’ı tuzağa düşürmeye çalıştığını söyledi:
“BRICS’in hikayesi var. BRICS ülkelerinin kendi para birimlerini yaratabilmeleri için birlikte hareket etmeleri gerekiyor. En büyükleri Rusya ve Çin’dir. Bir diğer değerli üye ise Hindistan. Hindistan’ın dünyanın dördüncü, belki de beşinci büyük ekonomisi olduğunu düşünüyorum. 2027’de üçüncü olacağı yönünde iddialar var. Bu nedenle Batı, Hindistan’ı kendi tarafına çekerek rezerv para birimlerine bağımlı hale getirecek adımlar atıyor. Örneğin, geçen Eylül ayında JP Morgan, Hindistan tahvillerini küresel tahvil endeksine dahil etmeye karar verdi. Rusları çıkardılar. Bu çalışma önümüzdeki Haziran ayına kadar tamamlanacak. Hindistan tahvilleri bu endeksin yüzde 10’unu oluşturacak. Birçok yatırımcı bu endekslere değerli yatırımlar yaptığı için Hindistan endeksleri yüzde 10’a yükseldiğinde portföylerindeki yatırım varsayımları da artacak. ABD ve Avrupa’dan büyük miktarda para gelecek. Bu para aynı zamanda Hindistan merkez bankasında rezerv olarak biriktirilecek.
Yani Hindistan’ı bir şekilde kendi tarafına çekerek dolara ve euroya bağımlı hale getirme stratejisi izliyorlar. Sadece JP Morgan değil. 8 Ocak’ta Bloomberg de katıldı. Endekse Hindistan tahvillerini dahil edeceklerini söyledi. Sırada yalnızca FTSE Russell kaldı. Ve bunlar İngilizler. Onlar da bu endekste yer alıyor. Esasen FTSE Russell da Hindistan tahvilleriyle ilgilendiklerini ve Hindistan tahvilleri ve swap bahislerinin Hindistan hükümlerine tabi olması nedeniyle bunun değiştirilmesini istediklerini söyledi. Hindistan yok dedi. Ancak FTSE Russell da gelirse Hindistan’ı dünyanın en büyük üç tahvil endeksine dahil edecekler. Hindistan’a çok fazla döviz gelecek. “Hindistan Batı para birimlerine bağımlı hale gelirse BRICS içindeki olumsuz hareketlere nasıl taraf olacak?”
‘Bu durumun ne zaman değişeceğini söylemek imkansız’
Öncü, dünyadaki küresel rezerv para birimlerinin 80 ila 100 yıllık bir ömre sahip olduğunu, ABD dolarının bu dönemi çoktan geçtiğini belirterek, doların ana rezerv para işlevini ne zaman kaybedeceğini tahmin etmenin mümkün olmadığını belirtti:
